خوشه های لجستیک - پروفسور یوسی شِفی

معرفی کتاب خوشه های لجستیک - نوشته پروفسور یوسی شِفی - ترجمهٔ علی مهدوی نادر

در اواسط سال 2012 میلادی، وقتی برای تحصیل در مقطع فوق لیسانس مهندسی لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین، به بزرگترین پارک لجستیک اروپا، در شهر ساراگوسا اسپانیا وارد شدم، هرگز تصوری از ابعاد و امکانات یک خوشه لجستیک نداشتم. زمینی پهناور، احاطه شده با خط راه آهن، فرودگاه، بزرگراه و با حضور خیل انبوهی از تولیدکنندگان، تأمین کنندگان، شرکتهای خدماتی و شرکتهای لجستیک طرف سوم 3PL؛ و دانشگاهی که در قلب این خوشه، مهندسی لجستیک و مدیریت زنجیره تامین را به زبانهای گوناگون و در مقاطع مختلف ارائه میکرد.

حضور در دوره ای که 20 دانشجو از 14 کشور مختلف را در خود جای داده بود، و قرار گرفتن در قلب بزرگترین پارک لجستیک اروپا، فرصتی بی بدیل برای آشنایی با فرهنگهای مختلف را در کنار تحصیل در آن رشتهٔ خاص فراهم آورده بود. جذابتر اینکه، کل دورهٔ کارشناسی ارشد، زیر نظر دپارتمان لجستیک و حمل ونقل دانشگاه اِم-آی-تی MIT، (بهترین دانشگاه مهندسی دنیا) بود و قسمتی از کلاسها نیز در دانشگاه اِم-آی-تی در شهر بوستون ایالت ماساچوست برگزار میشد.

در ژانویه سال 2013، و هنگامیکه در آمریکا مشغول ادامه دوره فوق لیسانس خود بودم، استادم پروفسور یوسی شِفی، مدیر دانشکده حمل و نقل و لجستیک دانشگاه اِم-آی-تی، کتاب "خوشه های لجستیک" را برای اولین بار به چاپ رساند و نسخه ای از آن را به من هدیه داد. ایده اصلی نگارش کتاب، در زمان ساخت PLAZA، که بزرگترین پارک لجستیک در کل اروپاست شکل گرفته است.

پایه و اساس شکل گیری خوشه های لجستیک، تفاوتی با سایر خوشه های صنعتی ندارد. مزایای بسیاری را برای خوشه های صنعتی برشمرده اند که مهمترین آنها عبارت است از: امکان انتقال اطلاعات بین شرکتهای حاضر در خوشه؛ ایجاد اشتغال برای نیروی کار ماهر و متخصص در خوشه؛ و حضور شرکتهای خدماتی و تأمین کنندگانی که پیرامون موضوع فعالیت خوشه به آن وارد میشوند.

بر طبق مطالعاتی که در دانشگاه هاروارد انجام گرفته، تأسیس و شروع به کار یک شرکت جدید در اینگونه خوشه ها آسان تر، و امکان موفقیت آنها بیشتر است. تمامی مزایای فوق الذکر، شامل حال خوشه های لجستیک نیز میگردد؛ با این تفاوت که خوشه های لجستیک مزایای بیشتری در مقایسه با سایر خوشه های صنعتی دارند.

خوشه های لجستیک، هاب های بزرگ حمل و نقل هستند. با ورود شرکتهای بزرگ به خوشه، نیاز به استفاده از وسایل حملِ بزرگتر بوجود می آید؛ کامیونهای بزرگتر، هواپیماهای بزرگتر و واگنهای بزرگتر. این موارد، اقتصاد مقیاس ایجاد میکند که در نهایت به کاهش هزینه های حمل می انجامد و راندمان استفاده از وسایل حمل را نیز افزایش میدهد. با ورود هرچه بیشتر شرکتها به خوشه، سطح سرویس ارائه شده به مشتری افزایش یافته و خدمات حمل به اقصیٰ نقاط یک کشور یا منطقه اقتصادی گسترش می یابد. بنابراین توسعهٔ خوشه لجستیک به کاهش هزینه حمل و افزایش سطح سرویس به مشتریان می انجامد.

دولتها شیفتهٔ ایدهٔ خوشه های لجستیک هستند. درست است که دولتها در ابتدای تأسیس خوشه، هزینه سنگین زیرساخت آنرا می پردازند، اما رشد و توسعه خوشه، دارای مکانیزم داخلی است. یکی از نتایج شگفت انگیز تحقیق در مورد خوشه های لجستیک، نه فقط تأثیر آن بر رشد اقتصادی، بلکه تأثیر آن بر روی عدالت اجتماعی است. خوشه های لجستیک، موتورهای پر قدرت ایجاد شغل هستند. برخلاف سایر خوشه ها، مانند خوشه های فناوری اطلاعات(بطور مثال در سیلی ولی)، و یا خوشه های پولی و مالی(در وال استریت)، که امکان اشتغال را فقط برای قشر تحصیلکرده و نخبه فراهم میکنند، خوشه های لجستیک برای طیف گسترده ای از نیروی کار، با هر سطح توانائی، مهارت و تحصیلات، اشتغال ایجاد میکنند.

ایجاد شغل در این خوشه ها، فقط در زمینه لجستیک نیست. هنگامیکه کالا به خوشه وارد میشود و تا زمانی که به جهت فروش نهائی به خرده فروشی توزیع میگردد، خدمات جانبی زیادی بر روی کالا انجام میگیرد. این خدمات به افرادی نیاز دارد تا عملیات بسته بندی، برچسب زنی، دسته بندی، تعمیر و آماده سازی را انجام دهند. بسیاری از مشاغل، که توقع حضور آنها در خوشه لجستیک نمیرود، در آنجا حضور دارند. شرکتهای پخش دارو که مراکز توزیع خود را در خوشه لجستیک تأسیس کرده اند، به تعداد زیادی دکتر داروساز نیاز دارند تا نسخه ها را دسته بندی، و برای پخش آماده سازی کنند. شرکتهای مارکتینگ در خوشه های لجستیک مستقر هستند تا تبلیغات برای کالای تمام شده را، قبل از ارسال به فروشگاه، آماده پخش کنند. بنابراین تأسیس و توسعه خوشه لجستیک، در ابعاد گوناگون به رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی یک کشور کمک میکند.

پس از پایان تحصیلاتم و بازگشت به ایران، متوجه علاقهٔ بخشهای دولتی در وزارتخانه های مختلف، برای جانمایی و تأسیس پارکها و خوشه های لجستیک در ایران شدم. ایده اصلی ترجمه این کتاب، فراهم آوردن منبعی دست اول در مورد رشد اینگونه خوشه ها، عوامل موفقیت آنها، و نقش آنها در اقتصاد محلی و کشوری است تا در صورت وم به توسعه صنعت لجستیک در ایران کمک کند. مطالعه و بررسی مؤلفه های یک خوشه لجستیک موفق، که نمونه های آن در سرتاسر این کتاب مورد توجه قرار گرفته است، در کلیه مراحل ساخت و طراحی خوشه لجستیک در ایران مفید فایده خواهد بود. استفاده از تجربیات دیگر کشورها در این زمینه، روند اجرای ساخت خوشه لجستیک ایرانی را تسریع، و عملکرد آنرا بهینه میکند. اگرچه در ایران مفهوم لجستیک به درستی تعریف نشده و اغلب، لجستیک را به اشتباه، معادل حمل و نقل می دانند، اما تأسیس و توسعه یک خوشه لجستیک موفق، که کلیه شقوق فعالیتهای لجستیک را در بر میگیرد، اقتصاد محلی، منطقه ای و کشوری را تحت الشعاع قرار داده و اثرات مثبت اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی نیز در پی خواهد داشت؛ ااماتی که این کشور به شدت به آنها نیاز دارد.

افراد بسیاری در مسیر تهیه، ترجمه و چاپ این کتاب به من کمک رسانده اند. از تمامی اساتید و دانشجویان دانشگاه ZLC اسپانیا، اساتید و دوستانم در دانشگاه اِم-آی-تی آمریکا، کلیه همکارانم در شرکت بوروسان لجستیک ایران و Borusan ترکیه، دوستان و همکارانم در شرکت آریا لجستیک ایران و Arya Group، و علی الخصوص جناب آقای محمدحسین حامدی تشکر میکنم. این کتاب با اجازهٔ مکتوب پروفسور شِفی و مؤسسه MIT Press به فارسی ترجمه شده که از آنها بابت حسن نیتشان تشکر میکنم. خانواده ام نقشی بسزا در این راه داشته اند و مدیون زحمات پدر، مادر و برادرم برای تمامی کمکهایشان هستم. در پایان، سراسر این مسیر، امکان تحصیل در رشته مهندسی لجستیک، و ترجمه و چاپ این کتاب، بدون حضور همسرم و کمکهایش میسر نبود. فروتنانه این کتاب را به او تقدیم میکنم.